Vergleiche dienen im Plattdeutschen häufig dazu, das Gesprochene anschaulich und deutlich zu machen. Den Sätzen mit as oder so as begegnen wir im Plattdeutschen auf Schritt und Tritt. Sie sind der gesprochenen Sprache etwas so Natürliches geworden, dass oft im Eifer des Gesprächs ein as verwendet wird und der Sprecher dann seine Rede unterbrechen muss, weil ihm kein Gegenstand zum Vergleich einfallen will, oder dass er Dinge miteinander vergleicht, die eigentlich nicht verglichen und zusammengebracht werden können.

Sien Büx seeg ut as — as … Nikiaas keek sik mal na alle Sieden üm (F. 2,181)¹

Wenn im Plattdeutschen Vergleiche angewendet werden, sind sie typischerweise treffend und genau. Die beiden Teile des Vergleichs sind selbst gesehen und empfunden worden, ihre Ähnlichkeit zwingt einen, das Bild auszusprechen, nicht eine sprachliche Notwendigkeit. Im Plattdeutschen liegt der Schatz von Generationen aufgespeichert, der scharfe Blick, die klare Betrachtung hat sich in Wort und Begriff ausgeprägt.

Besonders zahlreich sind die Vergleiche mit Tieren, besonders mit den Haustieren, deren Eigenschaften und Benehmen man genau beobachtet hat.

Vergleiche mit Katzen:

Se putzt sik as en Katt
He maakt en Gesicht as de Katt, wenn’t donnert
Se süht ut as en aflickte Katt
He fangt in de Midd an, as de Katt bi de Wust
Se is so taag as uns’ gries Kater
Dat steiht em an as den Kater dat Heifreeten
Se is dor so leed op as de Katt op den Semp
Sin Katt is ümmer ebenso goot as den Naver sien Koh
Se hett en Kopp as en Kloosterkatt
De Deern steilt sik as de Katt mit den Aalkopp
Wullt du leeven lang un gesund, tritt as en Katt, drink as en Hund

Vergleiche mit Hunden:

Dat is en Kerl as en jungen Hund
Se löppt as de Haas vör’n Hund
He schüdd dat af as de Hund den Reegen
Se is so bekannt as de bunte Hund
He is so knurrig as en Pudelhund
Klaffen as en Keedenhund
Se toovt as de jungen Hunnen
Dat Geld is so roor as dat Broot in’n Hunnstall

Vergleiche mit Pferden und Fohlen:

He arbeit as en Peerd
Se rönnt as en Fahlen
He sett sik op as Luna sien Bless
Se is so stief as ein Postpeerd
He brammt as en Wallack
He buukslaagt as en amböstig Peerd
Se is noch so benig as en Tittfahl
He is so driest as en Kutschpeerd
Se is so hungrig na Geld as en ool Peerd na Hävern
Dor mutt ’n sik vör em wohrn as vör en slagen Peerd
Se is överbleeben as drüdd Fahln an ’n Titt

Vergleiche mit Kühen, Kälbern, Bullen und Ochsen:

En Mund as en Koh un liekers bito
He süht em so liek as de Koh den Aantvagel
He is so teesig as en Kalf
Se is so weelig as en jöhrig Kalf
He süht ut as en nüchtern Kalf
He is as en stöten Bullen
He leevt as de Bull in de Wisch
Se geiht graad to as de Bull dör de Wisch
En Kerl as en Oss
Se fallt as de Oss in den Brie
He maakt sik so breet as de Oss in’t Swölkennest
Se gaht as en poor jückte Beesten

Vergleiche mit Schweinen:

Groot un lütt, as de Swien to Holt loopt
Bi’n Trog falln as de Swien
He löppt as en verbrennt Swien
Se is so dumm as en Winterswien
Em geiht de Finger as en doot Farken de Steert (er ist faul)
Se hett en Fell as en Eever

Vergleiche mit Ziegen, Lämmern, Schafen:

He kennt soveel vun de Kunst as de Seeg von’t Seildansen
He geiht dor op loos as de Bock op den Haversack
Se is so stief as en Seegenbock
Em kloppt dat Hart as en Lammersteert
Se is so dumm as dat Achterviddel von en Schaap

Vergleiche mit Füchsen:

He fallt daröver her as de Voss över de Höhner
Se schuult as en Voss

Vergleiche mit Wolf, Wiesel, Eichhörchen, Mäusen und anderen Kleintieren:

Sik wehrn as en Wulf
He schreet as en Ilk
Se is so gau as en Wissel
He hett dat in de Wöörd as de Katteker in’n Steert
Se süht ut as en Pott voll Müüs (ist verdrieslich)
He hett dat so hild as de Muus op’t Kinnelbeer
Se is so kahl as en Rott

Vergleiche mit Hühnern, Gänsen, Enten:

He weet dat utwennig as de Hahn
Se springt herüm as en kopplosen Hahn
Se is so root üm den Kamm as en Legghehn
Se pedd as de Göös
He is so mager as en kranken Ganner
Se snatert as en Aant
He hett Fööt as en Aant

Vergleiche mit anderen Vögeln:

He sitt as de Uhl mank de Kreihn
Achterheer as de Kreihn achter de Kattuul
Se singt as en Kreih
He biestert ümheer as de Kreihn in’n Snee
Se sitt dor as en Kattuul, de dat Beeden lehrn will
He kann snacken as en Heister
Se ist so klook as en Heister
He is so bunt as en Heister
Se süht ut de Ogen as en Falk
Se staht sik as Kuckuck un Söbensteern

Vergleiche mit Amphibien und Fischen:

He puust as en Poch
Se is so koolt as en Poch
He hängt as de Poch an’t Över
Se pedd so hooch as de Poch in’n Maanschien
He hett soeel Geld as de Poch Hoor
Se loopt tosaam as Pogg’nkuller (heiraten leichtsinnig)
He puust as en Adder
Se is so glatt as en Aal
He süht ut as en Aalquapp
Se is so mager as en solten Hering
He is so taag as en Stockfisch

Vergleiche mit Insekten und anderem Getier:

He stickt as en Imm, is so falsch, so flietig as en Imm
He ist so fründlich as en Ohrworm
He ist so neerig as en Luus
He is so naakt as en Luus
He deit sik suur as en Worm

Neben der Tierwelt werden auch sonst gerne die Natur und ihre Erscheinungen als Vergleichsgegenstand gesetzt:

Dat is’n Kerl as en Boom Holt, as en Eekboom
Se is so groff as Bohnenstroh
Allns in de Veerkant — as en Bookweetenkoorn
Ik arger mi en Puckel as en Arf groot
Se hangt anenanner as Klieben
He is so blau as en Bickbeer (vor Frost)
Se is so slimm as Röttenkruut (ist verschlagen)
He is as de Wind weiht
So as de Wind weiht, sleit de Wiever de Rock
Dat sleit hen as Hagel in’t Finster
Se maakt en Gesicht as söben Daag Reegenwedder
He vergeiht as Dau vör de Sünn

Ferner dienen Geräte und Gebrauchsgegenstände zum Vergleich:

Se hett en Gesicht as en Boßel
He is allerweegens as dat lege Geld
Se hett en poor Ogen as en Gniedelsteen
He ist so dumm as de Ass an’n Wagen, as en Brett, as en Bund Stroh
Se is so falsch as Kalk an de Wand
He is so fuul as en Stück Schiet
Ik kenn ehr so genau as en Schilling
He is so krumm as en Flitzbagen
Ehr Hoor sünd so kruus as en Bessen
He is so mager as en holten Brett
Se is so smiedig as en Dörnsticken
He geiht so stief, as harr he en Pahl in’n Lief
Se is so ehrbor as en Dreelingslicht
Em gaht de Been as en Poor Trommelstöcker
Se hett Fööt as en Waterammer
He is’n Kerl as en natten Sack
Se kann nix liggen laten as Möhlsteen un glönig lesen
He süht ut as en Blaas Füür
Se hett en Mund as en Schüündör
He geiht dor op dal as op en mörn Tuun
Se is bi de Hand as en Schohböst
He klöönt as en ool Huus
Se löppt üm as en Krüselding
He rötert as en Kaffeemöhl
Se snackt as en Book
He steiht as en Pickpahl, Schüürpahl
Se tront as de König in’t Keegelspill
He is so bleek as en Lieklaken
Se is so fien as en Tweernsdraht
Ik weet dor Bescheed as in mien egen Büxentasch

Essen und Kochen ist ebenfalls ein typisches Themengebiet in dem Vergleichsobjekte gefunden werden:

He süht ut as Waddik un Wehdaag
Se süht ut as dörslaan Appelmoos
He süht ut as Melk un Kienrook (häßlich)
Se is glieks as Füür un Fell
En Kerl as en kaakten Klümp
Se geiht op as en Pufferdeeg
He kaakt op as Welgen (jähzornig)
Se kümmt ok noch as Dünnbeer achterop
Dat smeckt as Supp ahn Solt
Snacken as en ooln Grüttgrapen
Se staht sik as Bodder un de Sünn
He stöhnt Stücken as en Pund groot
Se is so butsch as ooln Kees
He is so dumm as Grütt
Dat is so week as smölten Bodder
Se süht so suur ut as Boddermelk
He ist so blind, as harr he in acht Daag nix as Sirop eeten
Wat’n Snack, as en Stück Supp un en Buddel Pannkoken

Die Nachbarn und die Handwerker werden nach ihrem Benehmen zum Vergleich herangezogen:

Se süht ut as en Swiendriever (schmutzig)
He flöökt as en Fohrmann
Se früst as en Snieder
Dat lüggst du as en Snieder
Dat sammelt sik as bi’n Sniederjung de Ohrfiegen
Dat versleit jüst soveel as en Snieder in de Höll
Dat steiht em an as den Buurn dat Aderlaten
Dat kümmt as en Deef in de Nacht
Se löppt as en Bessenbinner
He schellt as en Kröpel
Se schimpt as en Scheernslieper
He schreet as en Tähnbreeker
Se fritt as en Schüündöscher
He is dor mit dör as de Köster mit’n Sünndag
Dat glänzt as den Paster sin Nääsdröpel
He schuult as en Struukröver
Se sliekt vörbi as en Höhnerdeef
He schüdd dat af as de Pracher de Luus
So bunt, as dat is, kann keen Scheeper fleiten
Se is so plietsch as en Doorschriever
He hett dat in’n Griff as de Pracher de Luus

Selbst Ortsnamen kommen in Vergleichen vor:

Dat is so lang as von Bornhöved na Dalldörp
Dat schient as Bothkamp in’n Düüstem
Dat Koppen ist so groot as de Süsler Dööp
De Schöttel is so groot as de Bornhövder Dööp
Dat is so liek as de Weg na Bremen
So scheef as Veerlanner Been, seggt de Altnaer

Auch kirchliche und religiöse Dingen werden für Vergleiche hergenommen:

Ik kaam as Nikodemus in de Nacht
So geswind as Lukas sien Vagei (Sch. 4, 297)²
He geiht dor op daal as Paulus op de Korinther
Dat is so bunt as Pilatus sien Ünnerrock
Dat is en Ünnerscheed as twischen König Salomo un Jürgen Hootmaker
Dat stimmt as Pingsten op’n Sünndag
He süht ut as Kinnjees, as dat Leiden Christi, as de Dood von Lübeck
He snackt as en Doompaap (Sch. 1, 230)³
Dat is so wiss as Gott in’n Himmel is, as Amen in de Kark, as Amen achter’t Vadderunser
Soveel Soltköörn as du spülst, soveel Stunn must du vör de Himmelsdör stahn
He leevt as Gott in Frankriek
He süht ut as de Düvel in’n Doom
He sitt op’t Geld as de Düvel op de Seel

Vielfach muss dem Vergleichsgegenstand noch ein erklärender Zusatz gegeben werden, weil die Gegenüberstellung sonst unverständlich bleiben würde:

Dat is en Kerl as en Fuusthandschen, de lett sik op beid Hänn trecken

Du büst en Kerl as Hans, un Hans is en Kerl as Schiet

Dat is en Kerl as en Vijol, sleit man dorop, denn brummt se

He ist so egen as Jehann Held, de schull an’n Galgen un wull ni

He ist so wellerlich as Kasper sien Kater, de schull söten Rohm slappen un wull ni

He is so vörsichtig as Kösters Koh, de güng dree Daag vör’n Reegen to Huus un kreeg doch noch den Steert natt

Dat is so korthorig as Rüter sien Pannkoken, de müssen se mit Leepeln eeten

He is so klook as uns’ Naver sien Kater, de kunn Gras wassen höörn

He hett dat so ielig as en Sliepsteen, de in söben Johr ni smeert is

He kiekt so hooch as Peter Klaas sin Koh, de stunn baben op’n Diek un kunn dat Heck ni sehn

He kennt anners keen Vagel as de Koh, wenn de keen Steert harr, meen he, dat weer’n Kommisbroot

Jüst topass, graad as Hans Wust sien Fever, dat weer ni to hitt un ni to koolt

He kümmt sik as Küken in de Dranktunn, dat versööp

He rödelt as en Mettwust, de op beid Enn apen is

He riskeert sien Leeben as en Stint, is bet an de Hacken in’t Water un is doch ni bang, dat he versüppt

Se sitt as en Bruut, de nüms halen will

Se hett dat so hild as Metj, de dree Bohnen to Füür harr un sik ni Tiet leet, een to pröven

(ursprünglich Abschnitt 73 in Meyers Buch “Unsere Plattdeutsche Muttersprache”)