5.16 Modalsätze

Die Modalsätze drücken einen begleitenden Umstand aus. Sie sind nur der Form nach Nebensätze, dem Inhalt nach aber Hauptsätze. Im Plattdeutschen werden sie mit all as, so as, as (hd. je nachdem) eingeleitet:

All as he fallt, sä de Jung, as de Fru mit’n Näsdröpel em froog, wat he’n Pannkoken hebben wull

Manchmal findet sich das hochdeutsche „indem“ nachgebildet:

Dat spann he ut …, indem he sik mit alle Macht … mit de Kneen dorop lee (Gr. 4, 34)1

Nu wull he’t Feld awer wedder erobern, indem he dat Geburtsdagskind leeben lööt (KL, L. 1, 141)2

Will man im Hochdeutschen ausdrücken, dass irgend ein Umstand die im Hauptsatz erwähnte Tätigkeit nicht begleitet, so nimmt man die Konjunktionen „ohne daß“ oder „anstatt daß“ zu Hilfe. Diese sind untypisch für die plattdeutschen Satzbildung, werden aber immer wieder verwendet:

Un dormit arbeid he vörbi, ahn op Detelf sin Fragen un Ropen … wieder to achten (Gr. 3, 43)1 [besser: un dormit arbeid he vörbi un acht ni wieder op Detlef sin Fragen un Ropen]

Dat geev en Tiet; wo man nich doröver denken kunn, ahn dat een dat Hoor grau woor (Gr. 3, 53)1 [besser: Dat geev en Tiet, dor kunn man nich doröver denken un daat Hoor woor grau]

Dat man so weenen kunn, ahn dat een dat weh dee, … verstunn ik natürlich nich (Gr. 4, 38)3 [besser: Ik verstunn natürlich nich, dat man so weenen kunn un dat dee nich mol weh]

Hartmann führ … de Unnerhollung, ahnen dat he veel opföllert wöör (KL, L. 2, 135)2 [besser: … de Unnerhollung, un he wöör ni veel opföllert]

Den Minschen mutt ik beduurn, de düsse Pracht ansehn kann, ahn dat em Toon dör de Seel klingt ut en anner Welt (F. 3, 162)4 [besser: …ansehn kann un denn nich mol Toon dör de Seel klingt]

Du kannst nie över den lütten Stackel spreeken, ahn füünsch to warm (F. 3, 280)4 [besser: … Stackel spreeken un bliffst nich füünsch dorbi]

Bindt mi an Hannen un Fäut un sleeppt mi weg, ohn dat ik ropen oder mi wehren kann (Fock, H. J. 27)5 [besser: Bindt mi an Hannen un Fööt, dat ik ni mehr ropen oder mi wehren kann, un denn sleeppt mi weg]

Aver statt rut to gahn un dat Kind den Schilling to geeben, tööv se, bet’t weg weer (Gr. 3, 308)1 [besser: Man se gung ni rut un geev dat Kind den Schilling. Se tööv, bet’t weg weer]

Unse Generaals müssen jümmer na twee Sieden kieken .., staats op den Fiend los to gahn (Gr. 3, 53)1 [besser: … na twee Sieden kieken, un so gaht se ni op den Fiend los]

(ursprünglich Abschnitt 114 in Meyers Buch “Unsere Plattdeutsche Muttersprache”)


  1. Groth, Gesammelte Werke, Kiel 1893 (Unveränderte Nachdrucke 1898, 1909, 1913, 1918, 1920): Band 3 
  2. Kloth, De Landrathsdochder, Garding 1885 
  3. Groth, Gesammelte Werke, Kiel 1893 (Unveränderte Nachdrucke 1898, 1909, 1913, 1918, 1920): Band 4 
  4. Fehrs, Gesammelte Dichtungen in vier Bänden, Hamburg 1913: Band 3 
  5. Hamborger Janmooten, Hamburg 1914